श्राध्ददेव व पितृवर्णन :- ५

*श्राध्ददेव व पितृवर्णन*
--------------------------------
      भाग :- ६..

ब्रह्मदेवाचे जे दुसरे सात दुर्धर्षपुत्र आहेत ते सर्व माझे धाकटे भाऊ. त्यांचे वंश सृष्टींत चालू आहेत. त्यांची नावे क्रतु, वसिष्ठ, पुलह, पुलस्त्य, अत्रि, अंगिरा व मरीची. या सर्वांचे देवगंधर्वही पूजनसेवन करितात, व हे सातजण आपले तपोबलानें त्रैलोक्याचें रक्षण करितात. मी या भानगडीत पडत नाहीं. मीं प्रजोत्पादन व ऐहिक इच्छा यांना फाटा देऊन यतिधर्म स्वीकारिला आहे; व चित्ताचा आत्मरूपाचे ठिकाणी लय करून सर्वदा स्वरूपीं रममाण असतो. मी उत्पन्न झालो तेव्हां शरीरानें व मनानें जसा बाल किंवा कुमाररूप होतों तसाच इतकी युगे लोटली तरी अजून आहें. व या कारणानें मला सनत म्हणजे निरंतर कुमार म्हणजे बालरूप, या अर्थाने सनत्कुमार हेंच नांव पडलें आहे. माझें दर्शन व्हावे या इच्छेने तूं भक्तिपूर्वक माझें आराधन केलेंस, त्या योगानें हा मी तुझ्या दृष्टीस पडलो आहें. 'तुझा कोणता हेतु मी पूर्ण करूं तें सांग.' हे भीष्मा, याप्रमाणे सनत्कुमारांनी मला आज्ञा केली असतां, पितरांची उत्पत्ति व श्राद्धाचें फल, यासंबंधी तूं जे आज मला प्रश्न केलेस तेच मीं प्रसन्न झालेल्या त्या भगवंताला केले, व त्या दिव्य पुरुषाने माझे संशय दूर केले. त्याचा माझा संवाद बहुत वर्षें झाल्यानंतर सनत्कुमार मला म्हणाले कीं, हे विप्रर्षे, तुझ्या प्रश्नाने मी फार संतुष्ट झालो आहें, तेव्हां या पितरांच्या संबंधी मूळपासूनची कच्ची हकीकत मी तुला सांगतो ऐक. हे आपलें (ब्रह्मदेवाचें) आराधन करितील या संकल्पाने ब्रह्मदेवाने देव निर्माण केले. परंतु ब्रह्मदेवाला एका बाजूला सोडून ते लोभी देव आपल्यालाच फल मिळावे, या उद्देशाने यजन करूं लागले. तें पाहून ब्रह्मदेवानें त्यांस शाप दिला. त्यामुळें त्या सर्व देवांची अक्कल नाहीशी होऊन ते केवळ मूर्ख बनले. त्यांना जेव्हां कांहीं कळेना कीं वळेना, तेव्हां त्यांचें अनुकरण करणारे लोकही मूढ झाले. शेवटीं शापाचे तडाक्यांत सांपडलेले ते सर्व देव पितामहाला वारंवार नमन करून लोकानुग्रहार्थ विनवूं लागले. तेव्हां ब्रह्मदेव त्यांना म्हणाला, 'तुम्ही माझी पूजा न करितां आपलीच पूजा चालविली हा तुम्हांकडून मोठा व्यभिचार झाला आहे; याकरिता तुम्हाला प्रायश्चित्त केलें पाहिजे. तें प्रायश्चित्त इतकेंच की, तुम्ही आपल्या पुत्रांची प्रार्थना करा म्हणजे ते तुम्हाला अक्कल शिकवितील आणि तुम्ही शुद्धीवर याल. ब्रह्मदेवानें जेव्हां याप्रमाणे त्यांना निक्षून सांगितलें तेव्हां त्या लघुत्वामुळें ते अंतर्यामीं व्यथित झाले; परंतु निरुपायामुळे ते ब्रह्मदेवाचे आज्ञेप्रमाणें कृतदोषाचे प्रायश्चित्तार्थ म्हणून, दीन होऊन, आपले पुत्रांस उपाय पुसते झाले. त्या वेळीं पुत्रांनी चित्तनिरोध करून ध्यानपूर्वक अंतर्यामी शोध केला व त्यांना सांगितलें कीं, "बापहो, प्रायश्चित्तें एकच प्रकारची नाहींत. धर्मरहस्यात जे निपुण आहेत, ते काया, वाचा आणि मन या तीनही साधनांनी नित्य प्रायश्चित्ते केली पाहिजेत, असें सांगतात; व स्वतःही ते याप्रमाणेंच नित्य करीत आले आहेत." याप्रमाणे पुत्रांनी कानउघाडणी करून प्रायश्चितांचे महत्व व रहस्य सांगतांच त्या देवमंडळीची अक्कल ताळ्यावर आली. त्या वेळीं त्यांचे पुत्रांनी त्यांना "बरें आहे; तुमचे काम झालें, त्या अर्थी 'पुत्रहो' तुम्ही आलेत तसे परत जा" असा निरोप दिला. तेव्हां आपले पोरगे उलट आपणासच 'पुत्रहो' म्हणून (एखाद्या उन्मत्ताप्रमाणें) बोलले, हा प्रकार काय ? हा आपला अपमानच नव्हे काय ? ह्याचा उलगडा करून घ्यावा, अशा बुद्धीने ते पुनः ब्रह्मदेवाकडे आले. त्यांचें गार्‍हाणे ऐकून ब्रह्मदेवाने उत्तर केलें, 'तुमचे पोरगे तुम्हाला पुत्रहो म्हणाले तें हिशोबीच म्हणाले. हें तुम्ही आपणांस ब्रह्मवादी म्हणजे श्रुतिज्ञ म्हणवीत असून तुम्हाला कसें कळत नाहीं ?." "यस्तानि विजानात्सपितु: पिता सत" अशी एक श्रुति आहे, ती तुम्हाला माहीत आहे ना ? तिचा अर्थ काय बरें ? ज्ञानी पुत्र हा आपल्या पित्याचाही पिता आहे. तुम्ही त्यांना शरीर दिलें या कारणानें तुम्ही त्यांचे पिते व ते तुमचे पुत्र हा न्याय जसा खरा आहे, तसाच, त्यांनीं तुम्हांला ज्ञान दिलें यामुळे ते तुमचे बाप व तुम्ही त्यांचे पुत्र, हाही न्याय तसाच खरा आहे. सारांश, तुम्ही एकमेकांचे बाप व एकमेकांचे पुत्रही आहांच आणि म्हणून तुमचे पोरांनी तुम्हाला "पुत्र हो" म्हणून म्हणण्यांत अन्याय किंवा अपमान कोठेंच नाही."
=======================📓
*श्रीधर कुलकर्णी*
*ज्ञानामृत मंच समुह*