*श्राध्ददेव व पितृवर्णन*
--------------------------------
भाग :- ७..
मार्कंडेय म्हणतात - हे भीष्मा, अत्यंत तेजस्वी, केवळ देवांचाही देव शोभेल अशा सनत्कुमाराने आतां सांगितल्याप्रमाणें पितरांचा इतिहास मला समजाविला असतां मला पुनरपि कांहीं शंका आल्या त्या मीं अरिनिहंत्या चिरंजीवी भगवान सनत्कुमारापासून पुनरपि उलगडून घेतल्या; त्यांची हकीकत, हे गंगापुत्रा, मी तुला मुळापासून सर्व सांगतो, ती समजून घे.
मी त्या सनत्कुमारास विचारले की, आपण मला देव हेच पितर व पितर हेच देव होत व ते पितर सोमाला पुष्टि देतात, इत्यादि सांगितलें; पण असे हे जे पितृगण त्यांची संख्या किती आहे व ते कोणते लोकांत राहातात तें मला सांगावे. या प्रश्नावर, सनत्कुमारानीं उत्तर केलें कीं, 'हे याजकश्रेष्ठा, स्वर्गात राहाणार्या या पितरांचे गण आहेत; त्यांपैकीं चौघे मूर्तिमान म्हणजे शरीरी आहेत व तीन अमूर्तिमान म्हणजे अशरीरी आहेत. हे तपोधना, त्यांचें वसतिस्थान, त्यांची उत्पत्ति, पराक्रम व महत्व ही सविस्तर सांगतो तीं ऐक. या सातांपैकीं जे अमूर्त म्हणून पितृगण सांगितले त्यांचे वसतिस्थानाला सनातनलोक असें म्हणतात. हे पितृगण मोठे दैदीप्यमान असून ते सर्व प्रजापतीचे पुत्र होत. या गणांतील वैराज नांवाचे जे पितृगण आहेत ते विराज प्रजापतीचे पुत्र म्हणून प्रख्यात आहेत. यांचें देवगण शास्त्रविहित कर्माने आराधन करीत असतात. हे पितर म्हणजे प्रथम योगभ्रष्ट तपस्वी असतात. योगाची पूर्णता न झाल्यामुळे हे मुक्तीस न जातां केवळ सनातन ब्रह्मलोकास मात्र जातात. तेथें एक सहस्त्र युगेपर्यंत प्रजाप्रतीसह वास करून पुढील कल्पाचे आरंभी सनकादिक रूपाने ब्रह्मदेवापासूनच उत्पन्न होतात. मग यांस पूर्वजन्मातील स्मृति प्राप्त होऊन पूर्वजन्मी अपूर्ण स्थितींत राहिलेल्या अप्रतिम सांख्य योगाच्या अभ्यासाला ते लागतात, व अखेरीस त्यांचा योग पूर्णतेस जाऊन ते सिद्ध ब्रह्मज्ञानी होतात व नंतर जेथून पुनरावृत्ति नाहीं अशा शाश्वत पदाला पोचतात. हें मार्कंडेया, हे पितृगण इहलोकी जे कोणी नवीन उमेदवार योगाभ्यासाविषयीं यत्न करीत असतात त्यांच्या योगसिद्धीला हे साहाय्य करितात, व हेच आपल्या योगबलानें प्रथम सोमाला पुष्टि आणीत असतात. याकरितां हे जे योगी पितृगण यांचे उद्देशाने विशेषेंकरून श्राद्धे केली पाहिजेत. सोमाची वृद्धि करणारे जे महात्मे त्यांची ही पहिली पिढी होय. यांना मेना नांवाची एक मानस-कन्या झाली. ही गिरिश्रेष्ठ जो हिमालय त्याची पत्नी. हिला हिमवानापासून झालेल्या पुत्रास मैनाक असें म्हणतात. त्या मैनाकाचा पुत्र मोठा शोभिवंत व नानारत्नांनीं युक्त असा क्रौंच नांवाचा महापर्वत होय. मैनाक पुत्राशिवाय शैलराजा जो हिमालय त्यानें आपल्या मैना स्त्रीचे ठिकाणी अपर्णा, एकपर्णा व एकपाटला या नांवांच्या तीन कन्या उत्पन्न केल्या. या तिन्ही कन्यांनीं देव व दानव यांनाही दुश्चर असें घोर तप करून त्रैलोक्यातील स्थावरजंगम सृष्टीस त्राही त्राही करून सोडिलें. यांपैकी एकपर्णा नांवाची जी कन्या होती ती वनस्पतीचे एकच पर्ण भक्षण करून रहात असे. दुसरी एकपाटला ही पाटल वृक्षाचे एक पुष्प खाऊन राही. तिसरी जी अपर्णा ती मात्र कधींही खात नसे. तो तिचा तीव्र नियम पाहून तिची आई, जी मेना तिचे मातृप्रेमामुळे आतडे पिळे व ती आपल्या घोर तप करणार्या मुलीला 'उ मा' म्हणजे अगे असें करूं नको म्हणून वारंवार निवृत्त करण्याविषयीं यत्न करी. पुढें आईच्या 'उमा' 'उमा' अशा वारंवार शब्दोच्चारामुळे त्या सुंदर मुलीला त्रैलोक्यांत उमा असेंच म्हणूं लागले व हिची योगनिष्ठेविषयींही सर्वत्र फार ख्याति झाली. हे भार्गवा, या जगतांत या तीन कुमारी सदैव राहावयाच्याच. या सर्वही बहिणी आपलें शरीर सर्वदा तपश्चर्येच्या कामी लावणार्या, योगबलानें युक्त व ब्रह्मवेत्त्या असून सर्वही ऊर्ध्वरेत्या आहेत. या तीन बहिणीपैकी वयाने वडील, योग्यतेनें श्रेष्ठ, रूपकांतीनें अप्रतिम, व योगबलानें वरिष्ठ अशी जी उमा ती देवाधिदेव जो शंकर त्याचे पदरी पडली. दुसरी जी एकपर्णा ती बुद्धिमान महात्मा, योगाचार्य, जो असितकुलोत्पन्न देवल त्याला दिली, व एकपाटला ही जैगीषव्याला दिली. उमेच्या या दोघीही बहिणी तिचेप्रमाणेच महाभाग्यवान असून योगनिष्ठांच्याच पदरी पडल्या. मरीचि प्रजापतीचे पुत्र जे अग्निष्वात्त नांवाचे पितर आहेत ते सोमपद या नांवानें प्रसिद्ध असलेल्या लोकांत राहातात. हे सर्वही अपार तेजस्वी आहेत. देवही यांचें संतर्पण करित. यांना अच्छोदा नदी ही मानसकन्या होती. हिजपासूनच अच्छोद नांवाचे जे परम रमणीय विख्यात सरोवर आहे तें निर्माण झाले. हिने आपले पितर पूर्वी कधींही पाहिले नव्हते आणि यामुळे पुढें जेव्हा ते अमूर्त स्थितीत तिच्या दिव्यदृष्टीला आढळले तेव्हां आपण ज्यांच्या मनोबलाने उत्पन्न झालो तेच म्हणजे हे आपले पितर, हें त्या शुचिस्मितेच्या लक्षांत आलें नाहीं व यामुळे ती सुंदरी खुद्द आपल्या पितरांना पाहात असूनही अज्ञानामुळे त्यांना परपुरुषाप्रमाणें लाजली, व अद्रिका नामक अप्सरेला बरोबर घेऊन विमानात बसून स्वर्गलोकांत फिरत असणार्या अमावसु नांवाच्या आयूच्या यशस्वी पुत्राला पाहून मोहित झाली.
========================📓
*श्रीधर कुलकर्णी*
*ज्ञानामृत मंच समुह*
--------------------------------
भाग :- ७..
मार्कंडेय म्हणतात - हे भीष्मा, अत्यंत तेजस्वी, केवळ देवांचाही देव शोभेल अशा सनत्कुमाराने आतां सांगितल्याप्रमाणें पितरांचा इतिहास मला समजाविला असतां मला पुनरपि कांहीं शंका आल्या त्या मीं अरिनिहंत्या चिरंजीवी भगवान सनत्कुमारापासून पुनरपि उलगडून घेतल्या; त्यांची हकीकत, हे गंगापुत्रा, मी तुला मुळापासून सर्व सांगतो, ती समजून घे.
मी त्या सनत्कुमारास विचारले की, आपण मला देव हेच पितर व पितर हेच देव होत व ते पितर सोमाला पुष्टि देतात, इत्यादि सांगितलें; पण असे हे जे पितृगण त्यांची संख्या किती आहे व ते कोणते लोकांत राहातात तें मला सांगावे. या प्रश्नावर, सनत्कुमारानीं उत्तर केलें कीं, 'हे याजकश्रेष्ठा, स्वर्गात राहाणार्या या पितरांचे गण आहेत; त्यांपैकीं चौघे मूर्तिमान म्हणजे शरीरी आहेत व तीन अमूर्तिमान म्हणजे अशरीरी आहेत. हे तपोधना, त्यांचें वसतिस्थान, त्यांची उत्पत्ति, पराक्रम व महत्व ही सविस्तर सांगतो तीं ऐक. या सातांपैकीं जे अमूर्त म्हणून पितृगण सांगितले त्यांचे वसतिस्थानाला सनातनलोक असें म्हणतात. हे पितृगण मोठे दैदीप्यमान असून ते सर्व प्रजापतीचे पुत्र होत. या गणांतील वैराज नांवाचे जे पितृगण आहेत ते विराज प्रजापतीचे पुत्र म्हणून प्रख्यात आहेत. यांचें देवगण शास्त्रविहित कर्माने आराधन करीत असतात. हे पितर म्हणजे प्रथम योगभ्रष्ट तपस्वी असतात. योगाची पूर्णता न झाल्यामुळे हे मुक्तीस न जातां केवळ सनातन ब्रह्मलोकास मात्र जातात. तेथें एक सहस्त्र युगेपर्यंत प्रजाप्रतीसह वास करून पुढील कल्पाचे आरंभी सनकादिक रूपाने ब्रह्मदेवापासूनच उत्पन्न होतात. मग यांस पूर्वजन्मातील स्मृति प्राप्त होऊन पूर्वजन्मी अपूर्ण स्थितींत राहिलेल्या अप्रतिम सांख्य योगाच्या अभ्यासाला ते लागतात, व अखेरीस त्यांचा योग पूर्णतेस जाऊन ते सिद्ध ब्रह्मज्ञानी होतात व नंतर जेथून पुनरावृत्ति नाहीं अशा शाश्वत पदाला पोचतात. हें मार्कंडेया, हे पितृगण इहलोकी जे कोणी नवीन उमेदवार योगाभ्यासाविषयीं यत्न करीत असतात त्यांच्या योगसिद्धीला हे साहाय्य करितात, व हेच आपल्या योगबलानें प्रथम सोमाला पुष्टि आणीत असतात. याकरितां हे जे योगी पितृगण यांचे उद्देशाने विशेषेंकरून श्राद्धे केली पाहिजेत. सोमाची वृद्धि करणारे जे महात्मे त्यांची ही पहिली पिढी होय. यांना मेना नांवाची एक मानस-कन्या झाली. ही गिरिश्रेष्ठ जो हिमालय त्याची पत्नी. हिला हिमवानापासून झालेल्या पुत्रास मैनाक असें म्हणतात. त्या मैनाकाचा पुत्र मोठा शोभिवंत व नानारत्नांनीं युक्त असा क्रौंच नांवाचा महापर्वत होय. मैनाक पुत्राशिवाय शैलराजा जो हिमालय त्यानें आपल्या मैना स्त्रीचे ठिकाणी अपर्णा, एकपर्णा व एकपाटला या नांवांच्या तीन कन्या उत्पन्न केल्या. या तिन्ही कन्यांनीं देव व दानव यांनाही दुश्चर असें घोर तप करून त्रैलोक्यातील स्थावरजंगम सृष्टीस त्राही त्राही करून सोडिलें. यांपैकी एकपर्णा नांवाची जी कन्या होती ती वनस्पतीचे एकच पर्ण भक्षण करून रहात असे. दुसरी एकपाटला ही पाटल वृक्षाचे एक पुष्प खाऊन राही. तिसरी जी अपर्णा ती मात्र कधींही खात नसे. तो तिचा तीव्र नियम पाहून तिची आई, जी मेना तिचे मातृप्रेमामुळे आतडे पिळे व ती आपल्या घोर तप करणार्या मुलीला 'उ मा' म्हणजे अगे असें करूं नको म्हणून वारंवार निवृत्त करण्याविषयीं यत्न करी. पुढें आईच्या 'उमा' 'उमा' अशा वारंवार शब्दोच्चारामुळे त्या सुंदर मुलीला त्रैलोक्यांत उमा असेंच म्हणूं लागले व हिची योगनिष्ठेविषयींही सर्वत्र फार ख्याति झाली. हे भार्गवा, या जगतांत या तीन कुमारी सदैव राहावयाच्याच. या सर्वही बहिणी आपलें शरीर सर्वदा तपश्चर्येच्या कामी लावणार्या, योगबलानें युक्त व ब्रह्मवेत्त्या असून सर्वही ऊर्ध्वरेत्या आहेत. या तीन बहिणीपैकी वयाने वडील, योग्यतेनें श्रेष्ठ, रूपकांतीनें अप्रतिम, व योगबलानें वरिष्ठ अशी जी उमा ती देवाधिदेव जो शंकर त्याचे पदरी पडली. दुसरी जी एकपर्णा ती बुद्धिमान महात्मा, योगाचार्य, जो असितकुलोत्पन्न देवल त्याला दिली, व एकपाटला ही जैगीषव्याला दिली. उमेच्या या दोघीही बहिणी तिचेप्रमाणेच महाभाग्यवान असून योगनिष्ठांच्याच पदरी पडल्या. मरीचि प्रजापतीचे पुत्र जे अग्निष्वात्त नांवाचे पितर आहेत ते सोमपद या नांवानें प्रसिद्ध असलेल्या लोकांत राहातात. हे सर्वही अपार तेजस्वी आहेत. देवही यांचें संतर्पण करित. यांना अच्छोदा नदी ही मानसकन्या होती. हिजपासूनच अच्छोद नांवाचे जे परम रमणीय विख्यात सरोवर आहे तें निर्माण झाले. हिने आपले पितर पूर्वी कधींही पाहिले नव्हते आणि यामुळे पुढें जेव्हा ते अमूर्त स्थितीत तिच्या दिव्यदृष्टीला आढळले तेव्हां आपण ज्यांच्या मनोबलाने उत्पन्न झालो तेच म्हणजे हे आपले पितर, हें त्या शुचिस्मितेच्या लक्षांत आलें नाहीं व यामुळे ती सुंदरी खुद्द आपल्या पितरांना पाहात असूनही अज्ञानामुळे त्यांना परपुरुषाप्रमाणें लाजली, व अद्रिका नामक अप्सरेला बरोबर घेऊन विमानात बसून स्वर्गलोकांत फिरत असणार्या अमावसु नांवाच्या आयूच्या यशस्वी पुत्राला पाहून मोहित झाली.
========================📓
*श्रीधर कुलकर्णी*
*ज्ञानामृत मंच समुह*
No comments:
Post a Comment